- Hiện nay, amiăng đã được sử dụng rộng rãi trong xây dựng và do đó chúng ta thường gặp phải chất này xung quanh mình. Để hiểu rõ hơn về amiăng và tránh tiếp xúc với nó là rất quan trọng.

- Amiăng là một loại khoáng tự nhiên, được sử dụng nhiều trong sản xuất do tính chịu nhiệt tốt của nó. Đặc biệt, amiang thường được dùng để gia cố cấu trúc xây dựng nhằm tăng khả năng chống cháy cho các công trình. Tuy nhiên, đã có nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng amiăng có thể gây hại cho sức khỏe con người. Amiăng tồn tại dưới dạng sợi rất nhỏ không thể nhìn thấy bằng mắt thường và khi hít phải, có thể gây ra các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng như ung thư sau 20-30 năm.

- Do đó, việc sử dụng amiăng trong xây dựng đã bị cấm theo luật pháp hiện hành. Hiện nay, đã có các vật liệu thay thế an toàn hơn cho sức khỏe con người.Trong các công trình xây dựng mới, không sử dụng amiang, tuy nhiên trong các công trình cũ vẫn còn tồn tại nhiều vật liệu chứa amiang.

- Khi thực hiện việc phá hủy và sửa chữa các công trình cũ chứa amiang, có nguy cơ amiang bị phát tán vào không khí, gây nguy hiểm cho sức khỏe con người.

1. LỊCH SỬ RA ĐỜI AMIANG

• - Sợi amiang đã được sử dụng từ thời cổ đại hơn 2000 năm trước. Từ "amiang" có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp cổ, có ý nghĩa là không thể bị phá hủy.
• - Những ưu điểm của sợi amiang như độ bền, dai, mềm dẻo và khả năng chịu nhiệt tốt đã được người La Mã cổ đại biết đến và áp dụng trong việc sản xuất quần áo và chế tạo bấc đèn. Người Hy Lạp cổ đại cũng sử dụng sợi amiang để gia cố quần áo. Vào thời Trung cổ, sợi amiang được sử dụng để làm áo cách nhiệt cho áo giáp.
• - Mặc dù rất phổ biến, nhưng chỉ đến cuối thế kỷ 19, sợi amiang mới được khai thác để sử dụng vào mục đích thương mại. Ở Canada, khu mỏ amiang đầu tiên đã được khai thác vào năm 1879 tại Theford. Khai thác amiang cũng bắt đầu ở Nga sau đó một thời gian ngắn.
• - Amiang được khai thác với số lượng lớn vào những năm cuối của thế kỉ XIX, và được ứng dụng sử dụng phổ biến trên thị trường cho đến những năm cuối của thế kỷ XX. Các ngành nghề được ứng dụng phổ biến như công nghiệp xây dựng, công nghệ quốc phòng, du hành vũ trụ, nhà máy điện hạt nhân ...

2. AMIANG LÀ GÌ?

• Amiang là tên gọi chung của một loại khoáng silicat, vật liệu có nguồn gốc từ Hy Lạp có tên gọi tiếng anh Asbestos có nghĩa là "không thể bị phá hủy", Nó là tập hợp gồm các chất bao gồm silicát kép của Can xi (Ca) và Magie (Mg), có SIO2 trong tự nhiên. Amiang bao gồm 2 dạng chính đó là Serpentine: Chrysotile gọi là Amiăng trắng và Amphibole gồm: Actinolite, Amosite , Crocidolite , Tremolite, Anthophylite gọi là Amiang màu. Amiang trắng có hình dạng xoắn đây là loại amiang được sử dụng thông dụng hiện nay, còn amiang màu có hình dạng thẳng và hình kim.

2. ĐẶC TÍNH CỦA AMIANG

• - Cấu trúc tinh thể và độ dẫn nhiệt thấp 
• - Sợi thô, tương đối cứng và giòn
• - Hấp thụ tốt các âm thanh
• - Độ bèn kéo trung bình
• - Khả năng chống cháy và cách điện tốt

3. PHÂN LOẠI AMIANG VÀ LÝ DO CẦN PHÂN LOẠI

3.1. Phân loại

• Có 6 loại amiang được phân loại thành 2 nhóm chính: nhóm serpentin và nhóm amphibol. Trong đó, amiang trắng (chrysotil) thuộc nhóm serpentin và 5 loại khác thuộc nhóm amphibol.

3.1.1. Nhóm serpentine

• - Nhóm serpentine có hình xoắn, còn được biết đến với tên gọi chrysotile (hoặc amiang trắng), là loại sợi amiang được sử dụng phổ biến nhất trong các ngành công nghiệp. Cấu trúc hóa học của amiang trắng là Mg3[Si2O5](OH)4.
• - Amiang trắng có cấu trúc tấm silicat, với lớp vỏ bruxite magie bao phủ bên ngoài. Khi tiếp xúc với axit, lớp vỏ magie dễ bị phân hủy, chỉ còn lại lớp silic dioxit làm cho liên kết giữa các phân tử yếu đi, dẫn đến biến dạng cấu trúc sợi. Khi amiang trắng vào phổi, lớp vỏ sẽ bị phân hủy nhanh chóng bởi các tế bào miễn dịch và lớp silic dioxit còn lại sẽ được loại bỏ khỏi cơ thể trong khoảng từ 0.3 đến 11 ngày.
• - Sợi chrysotil, có mã số CAS 12001 - 19 - 5, được khai thác từ đá serpentin và phân bố tự nhiên trên toàn thế giới. Được xem là loại sợi amiang an toàn duy nhất và được nhiều quốc gia chấp nhận xuất nhập khẩu. Với những đặc tính vượt trội như độ bền cơ học, tính đàn hồi cao, khả năng chịu ma sát tốt, chống cháy, cách điện, khả năng chống vi khuẩn và tán xạ, sợi amiang trắng được coi là nguyên liệu xây dựng quan trọng.
• - Loại sợi này được sử dụng rộng rãi trong sản xuất fibro xi măng, vật liệu cách điện, cách nhiệt, ngành ôtô, hàng không, dược phẩm, dầu mỏ, hạt nhân, vật liệu chống cháy, dệt may và các ngành công nghiệp khác. Hầu hết các sản phẩm chứa amiang hiện nay đều là amiang trắng, không gây nguy hiểm khi tiếp xúc với cơ thể con người.

3.1.2. Nhóm amphibol

• - Nhóm amphibol có thành phần hóa học phức tạp hơn. Cấu trúc silicat trong sợi có khả năng kết hợp với nhiều loại ion khác nhau, tạo nên tính linh động về thành phần cấu tạo.
• - Việc phân loại amiang là cần thiết vì giữa hai nhóm sepentine và amphibole có sự khác biệt rõ ràng về cấu trúc hóa học và tính chất lý, hóa. Khi đi vào trong phổi, cơ chế đại thực bào chỉ có thể phân hủy mối liên kết yếu giữa các sợi amiang nhóm amphibol, gây ra khó khăn trong việc phân hủy các sợi này. Do đó, amiang nhóm amphibol khi vào phổi sẽ lưu lại trong một thời gian rất dài (chu kỳ bán rã khoảng 466 ngày).
• - Amosite (amiang nâu) – số đăng ký 12172 – 73 – 5 – là tên thương mại của sợi amiang amphibol, thuộc nhóm khoáng chất Cummingtonit – Grunerit, được phát hiện nhiều ở Châu Phi. Từ amosite được tạo thành từ chữ cái đầu tiên của các mỏ amiang tại Nam Phi. Cấu trúc hóa học của amosite là Fe7Si8O22(OH)2.
• - Crocidolite amphibol (amiang xanh) có số đăng ký 12001 – 28 – 4, được tìm thấy chủ yếu tại Nam Châu Phi và Úc. Amiang xanh còn có tên gọi khác là riebeckit – được đặt theo tên nhà khoa học người Đức Riebeck đã phát hiện ra loại sợi này. Crocidolite có cấu trúc hóa học là Na2Fe2+3Fe3+2Si8O22(OH)2. Một loại sợi amiang khác có tên gọi là tremolite mang mã số đăng ký là 77536-68-6 và thành phần hóa học là Ca2Mg5Si8O22(OH)2 Actinolite (khoáng smaragdite) có mã số 77536-664 với công thức hóa học là Ca2(Mg, Fe)5(Si8O22)(OH)2.
• - Anthophylite có số đăng ký 77536-67-5, cấu trúc hóa học của anthophylite là (Mg, Fe)7Si8O22(OH)2.

3.2. Lý do cần phân loại

• - Ngoài tên gọi chung là amiang, hai nhóm sepentine và amphibole khác biệt về cấu trúc hóa học và tính chất lý, hóa học.Chu kỳ bán rã của amiang trắng dao động từ 0.3 đến 11 ngày, vì vậy trong điều kiện tiếp xúc được kiểm soát và với nồng độ thấp, sợi amiang loại serpentine không gây ra các triệu chứng khối u hay mầm mống gây ra các bệnh như ung thư phổi hoặc u trung biểu mô...
• - Ngược lại, khi sợi amiang loại amphibole vào phổi, chúng sẽ ở lại trong thời gian dài, gây ra các khối u và triệu chứng viêm. Sau một thời gian ủ bệnh, từ 10 đến 20 năm, các khối u có thể phát tán thành ung thư và các bệnh liên quan đến phổi.
• - Các nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng việc tiếp xúc kiểm soát với amiang trắng trong thời gian dài có thể giảm thiểu các bệnh liên quan xuống mức thấp nhất, thậm chí thấp hơn nhiều so với các ngành công nghiệp được cho là an toàn. Ngược lại, tiếp xúc với amiang loại amphibole, dù chỉ trong thời gian ngắn và với hàm lượng rất nhỏ, cũng có thể gây ra các bệnh về phổi.
• - Hiện nay, hầu hết các khu mỏ amiang loại amphibole trên thế giới đã đóng cửa và việc buôn bán, vận chuyển amiang amphibole đã bị cấm bởi nhiều quốc gia trên thế giới do nhận thức về mức độ nguy hiểm của sợi amphibole trong sản xuất và môi trường sống.
• - Amiang trắng là loại amiang duy nhất được phép trao đổi, buôn bán và sử dụng trong sản xuất các sản phẩm. Hiện nay, 99% các sản phẩm chứa amiang trên thế giới đều sử dụng amiang trắng thuộc nhóm serpentine.Việc phân loại amiang là cần thiết để giảm thiểu nguy cơ đối với sức khỏe của con người.

4. NHỮNG NƯỚC KHAI THÁC VÀ SỬ DỤNG NHIỀU AMIANG TRÊN THẾ GIỚI

• - Các nhà khoa học và sử gia đã đếm được hơn 3000 sản phẩm sử dụng sợi amiang. Ngoài các ngành công nghiệp, hàng hải, xây dựng và sản xuất ô tô, còn có các sản phẩm tiêu dùng như đồ gia dụng và máy sấy tóc... Thời kỳ từ những năm 60 đến đầu những năm 70 của thế kỷ 20 là thời điểm sợi amiang được sử dụng rộng rãi nhất tại Mỹ, khiến cho nhiều sản phẩm chứa amiang trở nên phổ biến.
• - Ngày nay, do những tác hại đối với sức khỏe mà các loại amiang thuộc nhóm amphibole gây ra, chúng đã bị cấm buôn bán và trao đổi trên toàn thế giới. Chỉ có sợi amiang trắng sau nhiều nghiên cứu đã được chứng minh không gây hại cho sức khỏe con người trong điều kiện kiểm soát. Do đó, hiện nay amiang trắng là loại sợi duy nhất được phép buôn bán và vận chuyển ở nhiều quốc gia, đặc biệt là các nước phát triển.
• - Trong các nước đang phát triển, sợi amiang được sử dụng rộng rãi trong tấm lợp do có nhiều tính năng ưu việt và phù hợp với điều kiện môi trường, đồng thời chi phí sản xuất cũng rất thấp.
• - Tuy nhiên, tại Việt Nam, chỉ có khoảng 17 điểm quặng amiang được phát hiện, chủ yếu tập trung ở khu vực phía Bắc như Cao Bằng, Hòa Bình, Sơn La, Thanh Hóa và Phú Thọ. Tuy nhiên, các mỏ này chỉ có trữ lượng nhỏ, từ 10.000 đến 60.000 tấn, và chủ yếu là sợi ngắn, thô, ít đàn hồi và thuộc nhóm sợi amphibol. Sợi chrysotile, loại sợi có giá trị cao, chỉ chiếm một tỷ lệ nhỏ.
• - Ngoài ra, công nghệ và điều kiện khai thác cũng là hai yếu tố khiến các mỏ amiang tại Việt Nam không có giá trị thương mại. Vì vậy, để đáp ứng nhu cầu của ngành công nghiệp sản xuất vật liệu và các sản phẩm tiêu dùng, Việt Nam phải nhập khẩu chrysotile từ các nước như Nga, Kazakhanstan, Trung Quốc, Canada và Brazil.
• - Tại Việt Nam, 90% lượng chrysotile nhập khẩu được sử dụng để sản xuất tấm lợp AC (hay còn gọi là tấm lợp song fibro xi măng). Các sản phẩm còn lại được sử dụng trong ngành công nghiệp sản xuất má phanh xe hạng nặng, vật liệu bảo ôn cho lò hơi, đường ống dẩn hơi nước và quần áo chống cháy trong ngành cứu hỏa.
• - Bắt đầu trở nên phổ biến tại Việt Nam từ những năm 1963, trong suốt 46 năm tồn tại và phát triển, ngành công nghiệp sản xuất tấm lợp fibro xi măng đã có những đóng góp đáng kể cho nền kinh tế của đất nước, cung cấp một lượng lớn tấm lợp chất lượng cao với giá cả hợp lý cho các vùng sâu, vùng xa... Đồng thời, ngành này cũng đã tạo ra hàng ngàn việc làm cho người lao động địa phương. Tuy nhiên, việc sử dụng chrysotile cũng đặt ra những thách thức và rủi ro cho người lao động và môi trường.

5. CÁC RỦI RO VÀ BIỆN PHÁP AN TOÀN KHI TIẾP XÚC VỚI AMIANG

5.1. Rủi ro sức khỏe khi tiếp xúc với amiang

Việc tiếp xúc lâu dài với sợi amiang có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Các bệnh liên quan đến amiang bao gồm:

1. Asbestosis: là một bệnh phổi mãn tính do việc hít phải sợi amiang, gây ra sự sưng phổi và làm giảm khả năng hô hấp.
2. Ung thư phổi và các bệnh ung thư khác: Sợi amiang có thể gây ra ung thư phổi, ung thư màng phổi, ung thư niêm mạc dạ dày, và ung thư ngoài da.
3. Bệnh phổi và các vấn đề hô hấp khác: Tiếp xúc với amiang cũng có thể gây ra các vấn đề như viêm phổi, ho khan, khó thở, và suy hô hấp.

5.2. Biện pháp an toàn khi tiếp xúc với amiang

Để giảm thiểu nguy cơ sức khỏe khi tiếp xúc với amiang, cần tuân thủ các biện pháp an toàn sau:

• Đeo khẩu trang chuyên dụng: Khi làm việc trong môi trường chứa amiang, cần đeo khẩu trang chuyên dụng để ngăn sự hít phải sợi amiang.
• Luôn tuân thủ hướng dẫn an toàn: Cần tuân thủ các hướng dẫn và quy định an toàn của cơ quan chức năng khi tiếp xúc với amiang.
• Thực hiện kiểm tra sức khỏe định kỳ: Những người tiếp xúc với amiang cần thực hiện kiểm tra sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm các vấn đề liên quan đến sức khỏe.

6. CÁC ỨNG DỤNG CỦA SỢI AMIANG

• - Với các đặc tính của Amiang được nêu như ở trên, amiăng đã được sử dụng trong các lĩnh vực công nghiệp xây dựng, công nghệ quốc phòng, du hành vũ trụ, nhà máy điện hạt nhân, và thương mại trong các sản phẩm như:
• - Vật liệu xây dựng (ván lợp mái, keo dán mái, gạch lát trần và sàn, các sản phẩm giấy và nỉ, tấm lợp nhà, xi măng và các sản phẩm thạch cao có chứa amiăng).
• - Vật liệu ma sát (má ly hợp ô tô, má phanh, miếng đệm và giày, và các bộ phận truyền động).
• - Chống cháy và chống nhiệt.
• - Lò công nghiệp và hệ thống sưởi ấm.
• - Hàng dệt amiăng (vải).
• - Cách nhiệt, cách điện và cách âm hoặc bọc.
• - Cách nhiệt cho cục nóng và cục lạnh.
• - Vật liệu đóng gói, miếng đệm, lớp lót và lớp phủ. (gioăng amiang, dây tết chèn)
• - Gia cố các sản phẩm nhựa, nhựa nhiệt rắn và nhựa nhiệt dẻo.
• - Chất độn trong nhựa, chất dẻo và chất kết dính và bề mặt đường nhựa.

7. CÁC CÂU HỎI THƯỜNG GẶP VỀ AMIANG

7.1 Amiang là gì?

• Amiang là một loại khoáng vật tự nhiên có tính chịu nhiệt và cách nhiệt tốt, được sử dụng trong sản xuất các sản phẩm ứng dụng như máy hơi nước, tấm lợp và vật liệu cách nhiệt, gioăng amiang mặt bích...

7.2. Có bao nhiêu loại amiang?

• Có hai loại amiang chính là amiang trắng (chrysotile) và amiang xanh (amphibole). Amiang trắng được sử dụng rộng rãi trong công nghiệp và được coi là an toàn khi được sử dụng trong điều kiện kiểm soát. Trong khi đó, amiang xanh có thể gây ra nhiều tác hại đối với sức khỏe con người và đã bị cấm sử dụng ở nhiều quốc gia.

7.3. Tại sao amiang bị cấm ở nhiều quốc gia?

• Các loại amiang thuộc nhóm amphibole có nguy cơ gây ra các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng như ung thư phổi, asbestosis, do đó đã bị cấm ở nhiều quốc gia trên thế giới. HIện nay, trên thế giới người ta dùng rất nhiều các vật liệu thay thế không chưa amiang như: Gioăng không amiang, nhựa PTFE, cao su, sợi carbon, sợi aramid...

7.4. Amiang trắng có an toàn không?

• Sợi amiang trắng sau nhiều nghiên cứu đã được chứng minh không gây hại cho sức khỏe con người trong điều kiện kiểm soát, vì vậy được phép sử dụng trong một số ứng dụng cụ thể.

7.5. Việt Nam có sản xuất amiang không?

• Việt Nam không sản xuất amiang mà phải nhập khẩu chrysotile từ các nước khác để sử dụng trong sản xuất tấm lợp và một số sản phẩm khác.

7.6. Làm thế nào để giảm thiểu nguy cơ sức khỏe khi tiếp xúc với amiang?

• Để giảm thiểu nguy cơ sức khỏe khi tiếp xúc với amiang, cần đeo khẩu trang chuyên dụng, tuân thủ hướng dẫn an toàn và thực hiện kiểm tra sức khỏe định kỳ.

7. KẾT LUẬN VỀ AMIANG

• - Amiang là một loại khoáng vật tự nhiên có tính chịu nhiệt và cách nhiệt tốt, được sử dụng trong sản xuất các sản phẩm ứng dụng như máy hơi nước, tấm lợp và vật liệu cách nhiệt. Tuy nhiên, việc sử dụng sợi amiang cũng mang lại những rủi ro liên quan đến sức khỏe con người.
• - Hiện nay, Việt Nam đã có những quy định và chính sách nhằm quản lý an toàn sợi amiang trong sản xuất và sử dụng. Tuy nhiên, việc thực hiện và tuân thủ các quy định này vẫn còn gặp nhiều khó khăn do thiếu nhân lực và kiến thức về an toàn lao động. Do đó, cần có sự chú trọng và nâng cao nhận thức của cộng đồng về tác hại của sợi amiang để đảm bảo an toàn cho sức khỏe con người và môi trường.
• - Trên đây là một số thông tin về lịch sử và ứng dụng hiện nay của sợi amiang, một loại khoáng vật đặc biệt được sử dụng trong nhiều ngành công nghiệp. Việc hiểu rõ về amiang và các biện pháp an toàn khi tiếp xúc với loại khoáng vật này là rất quan trọng để bảo vệ sức khỏe của con người. Đồng thời, việc hạn chế sử dụng các loại amiang có nguy cơ cũng đang được các quốc gia trên thế giới quan tâm và thực hiện một cách nghiêm túc.