Amiang (hay còn gọi là asbestos) là tên gọi chung của một loại khoáng silicat, có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp cổ với ý nghĩa là không thể bị phá hủy.

Phân loại amiang được chia thành 6 loại thuộc hai nhóm chính: nhóm serpentin và nhóm amphibol. Trong đó, amiang trắng (chrysotil) thuộc nhóm serpentin và 5 loại khác thuộc nhóm amphibol.

Nhóm serpentine có dạng xoắn, hay còn được gọi là chrysotile hoặc amiang trắng, là loại sợi amiang được sử dụng rộng rãi trong các ngành công nghiệp. Cấu trúc hóa học của amiang trắng là Mg3[Si2O5](OH)4.

Amiang trắng có dạng tấm silicat, với lớp vỏ bruxite magie bao phủ bên ngoài. Khi tiếp xúc với axit, lớp vỏ magie dễ dàng bị phân hủy, chỉ còn lại lớp silic dioxit làm cho liên kết giữa các phân tử yếu đi và khiến cấu trúc sợi bị biến dạng. Do đó, khi thở vào phổi, lớp vỏ amiang trắng sẽ nhanh chóng bị phân hủy bởi các tế bào lớn và lớp silic dioxit còn lại sẽ được loại bỏ khỏi cơ thể trong khoảng từ 0.3 đến 11 ngày.

Sợi chrysotil, có mã số đăng ký CAS 12001 - 19 - 5, được tạo ra từ đá serpentin và tồn tại tự nhiên trên khắp thế giới. Đây là loại sợi amiang duy nhất được coi là an toàn và được phép xuất nhập khẩu bởi nhiều quốc gia. Với những tính năng vượt trội không thể thay thế bởi bất kỳ loại sợi tự nhiên hay nhân tạo nào, chẳng hạn như độ bền cơ học cao, tính đàn hồi tốt, khả năng chịu ma sát, chống cháy, cách điện tốt, khó bị phân hủy, ngăn ngừa vi khuẩn và tán xạ, amiang trắng là một nguyên liệu xây dựng quan trọng.

Loại sợi kỳ diệu này được sử dụng rộng rãi trong sản xuất các sản phẩm fibro xi măng (đặc biệt là tấm lợp sóng amiang xi măng ở các nước đang phát triển), vật liệu cách điện, cách nhiệt cho ngành ôtô, hàng không, dược phẩm, dầu mỏ và ngành hạt nhân, cũng như trong sản xuất vật liệu chống cháy, sản phẩm dệt may và nhiều ngành công nghiệp khác. Hiện nay, 99% các sản phẩm chứa amiang đều là loại amiang trắng, không gây nguy hiểm cho sức khỏe con người khi tiếp xúc với một lượng nhỏ.

Nhóm amphibol có thành phần hóa học phức tạp hơn. Cấu trúc silicat trong sợi có khả năng kết hợp với nhiều loại ion khác nhau, tạo nên tính linh động về thành phần cấu tạo.

Việc phân loại amiang là cần thiết vì giữa hai nhóm sepentine và amphibole có sự khác biệt rõ ràng về cấu trúc hóa học và tính chất lý, hóa. Khi đi vào trong phổi, cơ chế đại thực bào chỉ có thể phân hủy mối liên kết yếu giữa các sợi amiang nhóm amphibol, gây ra khó khăn trong việc phân hủy các sợi này. Do đó, amiang nhóm amphibol khi vào phổi sẽ lưu lại trong một thời gian rất dài (chu kỳ bán rã khoảng 466 ngày).

Amosite (amiang nâu) – số đăng ký 12172 – 73 – 5 – là tên thương mại của sợi amiang amphibol, thuộc nhóm khoáng chất Cummingtonit – Grunerit, được phát hiện nhiều ở Châu Phi. Từ amosite được tạo thành từ chữ cái đầu tiên của các mỏ amiang tại Nam Phi. Cấu trúc hóa học của amosite là Fe7Si8O22(OH)2.

Crocidolite amphibol (amiang xanh) có số đăng ký 12001 – 28 – 4, được tìm thấy chủ yếu tại Nam Châu Phi và Úc. Amiang xanh còn có tên gọi khác là riebeckit – được đặt theo tên nhà khoa học người Đức Riebeck đã phát hiện ra loại sợi này. Crocidolite có cấu trúc hóa học là Na2Fe2+3Fe3+2Si8O22(OH)2. Một loại sợi amiang khác có tên gọi là tremolite mang mã số đăng ký là 77536-68-6 và thành phần hóa học là Ca2Mg5Si8O22(OH)2 Actinolite (khoáng smaragdite) có mã số 77536-664 với công thức hóa học là Ca2(Mg, Fe)5(Si8O22)(OH)2.

Anthophylite có số đăng ký 77536-67-5, cấu trúc hóa học của anthophylite là (Mg, Fe)7Si8O22(OH)2.

Lý do cần thiết phân loại amiang

Việc phân loại amiang là cần thiết vì giữa hai nhóm sepentine và amphibole có sự khác biệt rõ ràng về cấu trúc hóa học và tính chất lý, hóa. Khi đi vào trong phổi, cơ chế đại thực bào chỉ có thể phân hủy mối liên kết yếu giữa các sợi amiang nhóm amphibol, gây ra khó khăn trong việc phân hủy các sợi này. Do đó, amiang nhóm amphibol khi vào phổi sẽ lưu lại trong một thời gian rất dài (chu kỳ bán rã khoảng 466 ngày).

Chu kỳ phân hủy của amiang trắng là từ 0.3 đến 11 ngày, vì vậy trong điều kiện tiếp xúc được kiểm soát và với nồng độ thấp, nhóm serpentine không gây ra các triệu chứng ung thư - mầm mống và các bệnh như ung thư phổi, u trung biểu mô...

Tuy nhiên, khi amiang amphibol vào phổi, nó sẽ lưu lại trong thời gian dài và gây ra các khối u và triệu chứng viêm. Sau một thời gian lâu dài, từ 10 đến 20 năm, các khối u có thể lan rộng thành ung thư và các bệnh liên quan đến phổi.

Các nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng việc tiếp xúc kiểm soát với amiang trắng trong thời gian dài sẽ giảm thiểu tối đa các bệnh liên quan, thậm chí còn ít hơn nhiều so với các ngành công nghiệp được cho là an toàn. Trái lại, ngay cả khi tiếp xúc với một lượng nhỏ amiang amphibol trong thời gian ngắn cũng có thể gây ra các bệnh về phổi.

Hiện nay, hầu hết các mỏ amiang amphibol trên thế giới đã bị đóng cửa và việc buôn bán và vận chuyển amiang amphibol cũng đã bị cấm bởi nhiều quốc gia trên thế giới do nhận thức được mức độ nguy hiểm khi tiếp xúc với sợi amphibole trong sản xuất và môi trường sống.

Amiang trắng là loại sợi amiang duy nhất được phép giao dịch, buôn bán và sử dụng trong sản xuất các sản phẩm ứng dụng. Hiện nay, 99% các sản phẩm chứa amiang trên thế giới đều sử dụng amiang trắng thuộc nhóm serpentine.

Việc sử dụng sợi amiang trong chế tạo máy hơi nước là một ứng dụng quan trọng và phổ biến. Với tính năng chịu nhiệt tốt, sợi amiang được sử dụng để làm bao che cho các bộ phận máy hơi nước, giúp giữ nhiệt và bảo vệ khỏi sự thoát hơi.

Ngoài ra, sợi amiang cũng được sử dụng để làm vật liệu cách nhiệt cho các đường ống dẫn nước nóng, giúp duy trì nhiệt độ ổn định và giảm thiểu lãng phí năng lượng.

Tuy nhiên, việc sử dụng sợi amiang trong chế tạo máy hơi nước cũng mang lại những rủi ro liên quan đến sức khỏe con người. Do đó, việc phân loại và quản lý an toàn sợi amiang là cần thiết để giảm thiểu những tác động tiêu cực này.

Trong thời gian đó, Mỹ cũng đang chuyển sang sử dụng máy hơi nước trong công nghiệp. Sợi amiang được xem là một giải pháp hiệu quả cho vấn đề vật liệu chịu nhiệt trong xe lửa. Người Mỹ đã bắt đầu khai thác sợi amiang và nhanh chóng áp dụng vào sản xuất các bộ phận cách nhiệt cho nồi hơi, phòng đốt và ống dẫn trong đầu máy hơi nước. Các bộ phận như tàu, toa lạnh và đường dẫn hơi nước đều sử dụng amiang. Khi ngành công nghiệp đường sắt chuyển sang sử dụng dầu diesel, nhiều tàu hỏa mới vẫn tiếp tục sử dụng vật liệu cách nhiệt chứa amiang như bộ phận hãm và khớp.

Hơn 3000 loại sản phẩm chứa sợi amiang

Các nhà khoa học và sử gia đã đếm được hơn 3000 sản phẩm sử dụng sợi amiang. Ngoài các ngành công nghiệp, hàng hải, xây dựng và sản xuất ô tô, còn có các sản phẩm tiêu dùng như đồ gia dụng và máy sấy tóc... Thời kỳ từ những năm 60 đến đầu những năm 70 của thế kỷ 20 là thời điểm sợi amiang được sử dụng rộng rãi nhất tại Mỹ, khiến cho nhiều sản phẩm chứa amiang trở nên phổ biến.

Ngày nay, do những tác hại đối với sức khỏe mà các loại amiang thuộc nhóm amphibole gây ra, chúng đã bị cấm buôn bán và trao đổi trên toàn thế giới. Chỉ có sợi amiang trắng sau nhiều nghiên cứu đã được chứng minh không gây hại cho sức khỏe con người trong điều kiện kiểm soát. Do đó, hiện nay amiang trắng là loại sợi duy nhất được phép buôn bán và vận chuyển ở nhiều quốc gia, đặc biệt là các nước phát triển.

Trong các nước đang phát triển, sợi amiang được sử dụng rộng rãi trong tấm lợp do có nhiều tính năng ưu việt và phù hợp với điều kiện môi trường, đồng thời chi phí sản xuất cũng rất thấp.

Tuy nhiên, tại Việt Nam, chỉ có khoảng 17 điểm quặng amiang được phát hiện, chủ yếu tập trung ở khu vực phía Bắc như Cao Bằng, Hòa Bình, Sơn La, Thanh Hóa và Phú Thọ. Tuy nhiên, các mỏ này chỉ có trữ lượng nhỏ, từ 10.000 đến 60.000 tấn, và chủ yếu là sợi ngắn, thô, ít đàn hồi và thuộc nhóm sợi amphibol. Sợi chrysotile, loại sợi có giá trị cao, chỉ chiếm một tỷ lệ nhỏ.

Ngoài ra, công nghệ và điều kiện khai thác cũng là hai yếu tố khiến các mỏ amiang tại Việt Nam không có giá trị thương mại. Vì vậy, để đáp ứng nhu cầu của ngành công nghiệp sản xuất vật liệu và các sản phẩm tiêu dùng, Việt Nam phải nhập khẩu chrysotile từ các nước như Nga, Kazakhanstan, Trung Quốc, Canada và Brazil.

Tại Việt Nam, 90% lượng chrysotile nhập khẩu được sử dụng để sản xuất tấm lợp AC (hay còn gọi là tấm lợp song fibro xi măng). Các sản phẩm còn lại được sử dụng trong ngành công nghiệp sản xuất má phanh xe hạng nặng, vật liệu bảo ôn cho lò hơi, đường ống dẩn hơi nước và quần áo chống cháy trong ngành cứu hỏa.

Bắt đầu trở nên phổ biến tại Việt Nam từ những năm 1963, trong suốt 46 năm tồn tại và phát triển, ngành công nghiệp sản xuất tấm lợp fibro xi măng đã có những đóng góp đáng kể cho nền kinh tế của đất nước, cung cấp một lượng lớn tấm lợp chất lượng cao với giá cả hợp lý cho các vùng sâu, vùng xa... Đồng thời, ngành này cũng đã tạo ra hàng ngàn việc làm cho người lao động địa phương. Tuy nhiên, việc sử dụng chrysotile cũng đặt ra những thách thức và rủi ro cho người lao động và môi trường.

Tác hại của amiang đến sức khỏe con người

Sợi amiang có thể gây ra nhiều bệnh lý đối với sức khỏe con người, đặc biệt là các bệnh về đường hô hấp. Khi hít phải sợi amiang, chúng có thể gây ra các tổn thương trong phổi và các bộ phận khác của đường hô hấp, dẫn đến các bệnh như ung thư phổi, bệnh tắc nghẽn phổi mạn tính (COPD), bệnh lao phổi và các bệnh khác liên quan đến hệ hô hấp.

Ngoài ra, sợi amiang còn có thể gây ra các bệnh về tim mạch, bao gồm bệnh tim và đột quỵ. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng, người tiếp xúc với sợi amiang trong thời gian dài có nguy cơ cao hơn gấp 5 lần mắc bệnh tim mạch so với những người không tiếp xúc.

Đặc biệt, trẻ em và phụ nữ có thai là những đối tượng dễ bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi sợi amiang. Trẻ em có thể bị tổn thương phổi và các bộ phận khác của đường hô hấp khi tiếp xúc với sợi amiang trong môi trường sống, còn phụ nữ mang thai có nguy cơ sinh con với các bệnh liên quan đến sợi amiang.

Quản lý an toàn sợi amiang tại Việt Nam

Hiện nay, Việt Nam đã có những quy định và chính sách nhằm quản lý an toàn sợi amiang trong sản xuất và sử dụng. Tuy nhiên, việc thực hiện và tuân thủ các quy định này vẫn còn gặp nhiều khó khăn do thiếu nhân lực và kiến thức về an toàn lao động.

Theo Nghị định số 67/2013/NĐ-CP của Chính phủ, các doanh nghiệp có hoạt động sản xuất, kinh doanh sợi amiang phải tuân thủ các quy định về bảo vệ môi trường và sức khỏe con người. Các doanh nghiệp cũng phải có kế hoạch và biện pháp để giảm thiểu sự tiếp xúc với sợi amiang và đảm bảo an toàn cho người lao động.

Ngoài ra, các doanh nghiệp cũng phải thực hiện việc đánh giá rủi ro và quản lý an toàn sợi amiang trong sản xuất và sử dụng. Các biện pháp bảo vệ sức khỏe con người như đào tạo, kiểm tra sức khỏe định kỳ và cung cấp trang thiết bị bảo hộ cũng được quy định rõ ràng.

Tuy nhiên, việc thực hiện và tuân thủ các quy định này vẫn còn gặp nhiều khó khăn do thiếu nhân lực và kiến thức về an toàn lao động. Nhiều doanh nghiệp vẫn chưa có đầy đủ kế hoạch và biện pháp để giảm thiểu sự tiếp xúc với sợi amiang, đồng thời cũng chưa thực hiện đánh giá rủi ro và quản lý an toàn sợi amiang một cách hiệu quả.

Các câu hỏi thường gặp về amiang

1. Amiang là gì?

Amiang là một loại khoáng vật tự nhiên có tính chịu nhiệt và cách nhiệt tốt, được sử dụng trong sản xuất các sản phẩm ứng dụng như máy hơi nước, tấm lợp và vật liệu cách nhiệt.

2. Có bao nhiêu loại amiang?

Có hai loại amiang chính là amiang trắng (chrysotile) và amiang xanh (amphibole). Amiang trắng được sử dụng rộng rãi trong công nghiệp và được coi là an toàn khi được sử dụng trong điều kiện kiểm soát. Trong khi đó, amiang xanh có thể gây ra nhiều tác hại đối với sức khỏe con người và đã bị cấm sử dụng ở nhiều quốc gia.

3. Tại sao amiang lại gây hại cho sức khỏe con người?

Sợi amiang có thể gây ra các bệnh về đường hô hấp và tim mạch, đặc biệt là ung thư phổi. Ngoài ra, trẻ em và phụ nữ có thai là những đối tượng dễ bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi sợi amiang.

4. Việt Nam có sản xuất amiang không?

Việt Nam chỉ có khoảng 17 điểm quặng amiang nhưng không có mỏ nào có giá trị thương mại. Do đó, để đáp ứng nhu cầu của ngành công nghiệp sản xuất vật liệu và các sản phẩm tiêu dùng, Việt Nam phải nhập khẩu chrysotile từ các nước khác.

5. Các biện pháp nào được áp dụng để quản lý an toàn sợi amiang tại Việt Nam?

Theo Nghị định số 67/2013/NĐ-CP của Chính phủ, các doanh nghiệp có hoạt động sản xuất, kinh doanh sợi amiang phải tuân thủ các quy định về bảo vệ môi trường và sức khỏe con người. Các biện pháp bao gồm đánh giá rủi ro, đào tạo, kiểm tra sức khỏe định kỳ và cung cấp trang thiết bị bảo hộ.

Kết luận

Amiang là một loại khoáng vật tự nhiên có tính chịu nhiệt và cách nhiệt tốt, được sử dụng trong sản xuất các sản phẩm ứng dụng như máy hơi nước, tấm lợp và vật liệu cách nhiệt. Tuy nhiên, việc sử dụng sợi amiang cũng mang lại những rủi ro liên quan đến sức khỏe con người.

Hiện nay, Việt Nam đã có những quy định và chính sách nhằm quản lý an toàn sợi amiang trong sản xuất và sử dụng. Tuy nhiên, việc thực hiện và tuân thủ các quy định này vẫn còn gặp nhiều khó khăn do thiếu nhân lực và kiến thức về an toàn lao động. Do đó, cần có sự chú trọng và nâng cao nhận thức của cộng đồng về tác hại của sợi amiang để đảm bảo an toàn cho sức khỏe con người và môi trường.